Nöron

 Sinir hücresi yapısı

Nöron temel olarak 3 kısımdan oluşur, bunlar:
1.    Hücre gövdesi - soma : Çekirdek ve organelleri barındıran , hücresel işlevleri yerine getiren bileşikleri bulunduran kısımdır. Granüllü endoplazmik retikulum Mikroskopta koyu renkli gözüktüğü için nissl cisimciği olarak adlandırılmıştır. Hücre gövdesinde hücre iskeletini oluşturan nörofibril bulunur.

2.    Akson : Hücre gövdesinde oluşan uyarıları diğer nöronlara ya da efektör organlara ileten kısımdır. Boyları uzundur ve dallanarak uzadığı bölgeye akson ucu denir. Nörotransmitter madde akson ucunda salgılanır ve uyarı efektöre iletilir. Aksonların plazmasına aksoplazma, zarına ise aksolemma denir. Aksonların etrafı elektirik iletimini hızlandırıcı etkiye sahip olan miyelin kılıf ile kaplı olabilir.

3.    Dendrit : Hücre gövdesinden dallanarak çıkan çıkıntılardır. Diğer sinirlerden gelen uyarıları alırlar. Çok sayıda bulunabilir ve boyları kısadır.
Nöronlar arası iletişim kimyasal olarak gerçekleşir ve bu kimyasal maddeye nörotransmitter denir. Kimyasal iletim sinapslarda gerçekleşir. Sinapslar nöronlar arası bağlantı bölgesidir.

  II.  Nöron sınıflandırma

Nöron hücre gövdelerinden çıkan uzantıların sayılarına göre üçe ayrılır, bunlar;

1. neuronum unipolare – tek kutuplu
2. neuronum bipolare – iki kutuplu
3. neuronum multipolare – çok kutuplu

Nöronlar fonksiyonlarına göre üçe ayrılır, bunlar;

1. motor nöronlar ( cevap oluşturma )
2. duyusal nöronlar
3. ara nöron = internöron

       ·

Glia hücreleri ve özellikleri:

1.    Schwann hücresi: Periferik sinir sisteminde bulunur ve miyelin kılıfını oluşturur.

2.    Astrosit hücresi: Nöronların beslenmesine yardımcı olur . Beyin ve kan arasında bariyer olur ve çoğu maddenin kandan sinir dokusuna geçişini engeller.

3.    Mikroglia hücresi : Sinir sistemini mikroorganizmalara karşı korur. Fagasitoz yapma özelliğine sahiptir. Fiziksel olarak küçük yapıdadır ve en küçük glia hücre tipini oluşturur. Toplam sinir hücrelerinin %15'ini oluşturur. Beyin içinde hızlı hareket eder ve hızlı çoğalabilir.

4.    Ependim hücresi: Beyin omurilik sıvısını ( BOS ) üretir. Koroid pleksus ile merkezi sinir sistemi arasındaki ilişkiyi sağlamaktadır. Beyindeki boşlukları örter ve duvar yapısını oluşturur. Sadece merkezi sinir sisteminde bulunur.

5.    Oligodendrositler : Merkezi sinir sistemindeki nöronların miyelin kılıfını üretir.

Schwann hücresi

Schwann hücreleri, periferik sinir sisteminde bulunan glial hücrelerdir. Merkezi sinir sistemindeki oligodendrositlere benzer şekilde, Schwann hücreleri de sinir liflerini miyelin tabakasıyla sararak izole ederler. Schwann hücrelerinin görevleri şunları içerir:

1. Miyelin oluşumu: Schwann hücreleri, periferik sinir liflerini saran miyelin tabakasını üretirler. Miyelin, sinir iletiminin hızlanmasını sağlar ve sinir liflerini korur.
2. Aksların izolasyonu: Miyelin tabakası, sinir liflerini izole ederek elektrik sinyallerinin daha hızlı iletilmesini sağlar. Bu sayede sinir iletimi daha verimli hale gelir.
3. Sinir liflerinin rejenerasyonu: Schwann hücreleri, sinir liflerinin hasar gördüğü durumlarda onarıcı bir rol oynar. Yaralanma veya zedelenme sonrasında Schwann hücreleri, yeni sinir hücreleri oluşturarak sinir liflerinin yeniden büyümesini ve iyileşmesini sağlar.
4. Destek ve beslenme: Schwann hücreleri, sinir liflerini besleyerek ve destekleyerek sinir dokusunun sağlıklı işlev görmesini sağlar. Ayrıca, bağışıklık tepkilerini düzenlemek ve sinir hücrelerini korumak gibi ek görevleri de vardır.

Schwann hücreleri, periferik sinir sisteminin sağlıklı işleyişi için önemlidir. Miyelin tabakasının doğru şekilde oluşması ve korunması, sinir iletiminin etkinliği ve sinir hücrelerinin sağlığı için hayati öneme sahiptir. Schwann hücrelerindeki hasar veya bozulma, periferik sinir sistemi bozukluklarına ve sinir hasarına yol açabilir.

Astrosit hücresi 

Astrositler, merkezi sinir sisteminde bulunan glial hücrelerdir. Görevleri çok çeşitlidir ve sinir hücrelerinin fonksiyonlarını destekleyerek sinir sisteminin sağlıklı işleyişine katkıda bulunurlar. Astrositlerin başlıca görevleri şunlardır:

1. Sinir hücrelerine destek sağlama: Astrositler, sinir hücrelerini mekanik olarak destekler ve onları yerleştirir. Sinir hücrelerini bir arada tutar ve uygun bir ortam sağlar.
2. Sinir hücreleri arasında iletişimi düzenleme: Astrositler, sinaps adı verilen sinir hücreleri arasındaki bağlantı noktalarında önemli bir rol oynar. Sinirsel iletişimi düzenleyerek nöronların uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlar.
3. Sinir hücrelerine besin ve oksijen sağlama: Astrositler, kan damarlarıyla yakın temas halinde bulunur ve sinir hücrelerine gerekli besin maddelerini ve oksijeni ileterek onların sağlıklı bir şekilde çalışmasını destekler.
4. Sinir sistemi sıvısının düzenlenmesi: Astrositler, sinir sistemi sıvısının dengesini korur ve sinir hücrelerinin çevresindeki kimyasal ortamı stabil tutar.
5. Sinir hücrelerinin korunması: Astrositler, sinir hücrelerini toksinlerden, serbest radikallerden ve diğer zararlı maddelerden korur. Ayrıca, sinir hücreleri tarafından salgılanan fazla miktardaki nörotransmitterleri temizleyerek sinirsel iletişimin düzenlenmesine yardımcı olur.
6. Sinir hücrelerinin onarımını destekleme: Astrositler, sinir hücrelerinin hasar gördüğü durumlarda onarıcı bir rol oynar. Yaralanma veya zedelenme sonrasında onarım sürecini destekleyerek sinir hücrelerinin yeniden büyümesini teşvik eder.

Astrositler, sinir hücrelerinin sağlığını ve işlevselliğini destekleyen önemli hücrelerdir. Sinir sisteminin homeostazını sağlamak, sinirsel iletişimi düzenlemek ve sinir hücrelerini korumak gibi hayati görevleri vardır. Astrositlerde meydana gelen anormallikler veya bozulmalar, sinir sistemi bozukluklarına ve nörolojik hastalıklara yol açabilir.

Mikroglia hücresi

Mikroglia hücreleri, merkezi sinir sisteminde (beyin ve omurilik) bulunan immün hücrelerdir. Görevleri, beyin dokusunun bağışıklık sistemi savunmasında ve sinir sistemi homeostazının korunmasında önemli roller üstlenmektedir. Mikroglia hücrelerinin başlıca görevleri şunlardır:

1. Bağışıklık tepkisi: Mikroglia hücreleri, sinir sistemindeki enfeksiyonlar, yaralanmalar veya hastalıklar gibi durumlarda bağışıklık tepkisi verirler. Zararlı mikroorganizmaları ve yabancı maddeleri algılar ve bu alanlara yönlendirilen immün yanıtları tetikler. Bu şekilde enfeksiyonla mücadele eder ve hasarlı dokuyu onarır.
2. Fagositoz: Mikroglia, çevredeki zararlı maddeleri, yabancı mikroorganizmaları ve hücre artıklarını fagosite ederek temizler. Fagositoz süreci, mikroglia hücrelerinin etkili bir şekilde dışarıdaki zararlıları ortadan kaldırmasını sağlar.
3. Sinir sistemi homeostazı: Mikroglia hücreleri, sinir sistemi içindeki doku ortamının dengesini korumak için önemli bir rol oynar. Zararlı veya toksik maddeleri uzaklaştırır, inflamatuar yanıtları düzenler ve sinir hücrelerinin sağlıklı çalışmasını destekler.
4. Sinir hücreleriyle etkileşim: Mikroglia hücreleri, sinir hücreleriyle doğrudan etkileşim halindedir. Sinirsel iletişimde rol alan nörotransmitterlerin salınımını düzenler ve sinapslarda önemli bir rol oynar. Ayrıca sinir hücrelerinin gelişimini ve bağlantılarını destekler.
5. İmmünolojik denge: Mikroglia hücreleri, sinir sistemindeki immünolojik dengeyi sağlamak için aktif olarak çalışır. İnflamasyon süreçlerini kontrol eder, otoimmün yanıtları baskılar ve bağışıklık sistemi ile sinir sistemi arasındaki etkileşimi düzenler.

Mikroglia hücreleri, sinir sistemi savunmasında önemli bir rol oynar. Ancak aşırı aktifleşme veya disfonksiyon durumunda, sinir sistemi hastalıklarına ve nörolojik bozukluklara katkıda bulunabilirler. Mikroglia hücrelerinin düzenli işlevlerinin korunması, sinir sistemi sağlığının ve beyin fonksiyonlarının sürdürülmesi için önemlidir.

Ependim hücresi

Ependim hücreleri, merkezi sinir sistemi (beyin ve omurilik) boyunca bulunan özel bir nörogliasal hücre türüdür. Görevleri, beyin omurilik sıvısı (BOS) üretimi, sirkülasyonu ve sıvının sinir sistemi içindeki boşluklarda (ventriküller) dolaşmasını sağlamaktır. Ependim hücrelerinin başlıca görevleri şunlardır:

1. Beyin omurilik sıvısı (BOS) üretimi: Ependim hücreleri, beyin ventriküllerinde bulunan koroid pleksuslarla birlikte çalışarak BOS'un üretimine katkıda bulunur. BOS, sinir sistemi içinde koruyucu ve destekleyici bir rol oynar, metabolik atıkları temizler, besin ve oksijeni taşır ve sinir dokusunu destekler.
2. BOS dolaşımı: Ependim hücreleri, beyin ventriküllerinde oluşan BOS'un dolaşımını sağlar. Ependim hücrelerinin sahip olduğu silia adı verilen ince yapılar, BOS'un ventriküller arasında ve omurilik kanalında hareket etmesini sağlar. Bu dolaşım, BOS'un sinir sistemi boyunca yayılmasını ve sinir dokusunun beslenmesini sağlar.
3. Sinir hücreleri ile etkileşim: Ependim hücreleri, sinir hücreleri ile doğrudan temas halinde olan bazı bölgelerde bulunur. Bu bölgelerde, ependim hücreleri sinir hücreleriyle etkileşime girerek bazı sinyal moleküllerini salgılar veya alır. Bu şekilde sinirsel iletişime katkıda bulunabilirler.
4. Yaralanma onarımı: Ependim hücreleri, merkezi sinir sistemindeki yaralanmalara yanıt olarak onarım süreçlerine katılabilir. Yaralanan dokuda hücre çoğalması ve rejenerasyon sürecini destekleyebilirler.

Ependim hücreleri, sinir sistemi içindeki önemli işlevlerden birine sahiptir. BOS üretimi, dolaşımı ve sinir hücreleriyle etkileşimi ile sinir sistemi sağlığının korunmasına katkıda bulunurlar. Ancak ependim hücreleriyle ilgili daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir ve tam olarak anlaşılmamış birçok yönleri bulunmaktadır.

Oligodendrositler

Oligodendrositler, merkezi sinir sistemi (beyin ve omurilik) hücrelerinden bir tür glial hücredir. Görevleri, sinir liflerini (aks) miyelin adı verilen bir izolasyon tabakasıyla kaplamaktır. Miyelin, elektriksel iletimi hızlandırır ve sinir hücreleri arasındaki iletişimi etkinleştirir.

Oligodendrositlerin görevleri şunları içerir:

1. Miyelin oluşumu: Oligodendrositler, sinir hücrelerinin çevresindeki aksları saran miyelin tabakasını üretirler. Miyelin, beyaz renkli bir yağlı madde olup, sinir impulslarının iletim hızını artırarak sinir sistemi işlevlerini optimize eder.
2. Aksların izolasyonu: Miyelin tabakası, sinir liflerini izole eder ve elektrik sinyallerinin daha hızlı iletilmesini sağlar. Bu, sinir sisteminin etkin ve hızlı iletişimini sağlar.
3. Destek ve beslenme: Oligodendrositler, sinir hücrelerini besleyerek ve destekleyerek sinir dokusunun sağlıklı işlev görmesini sağlar. Ayrıca, bağışıklık tepkilerini düzenlemek ve sinir hücrelerini korumak gibi ek görevleri de vardır.

Oligodendrositler, sinir sisteminin sağlıklı işleyişinde önemli bir rol oynarlar. Miyelin tabakasının sağlıklı bir şekilde oluşması ve korunması, sinir iletiminin etkinliği ve sinir hücrelerinin sağlığı için hayati öneme sahiptir. Oligodendrosit hasarı veya bozulması, demiyelinizan hastalıklar olarak bilinen durumları tetikleyebilir, bu da sinir iletiminin bozulmasına ve çeşitli nörolojik bozukluklara neden olabilir.

Makroglia hücrelerin Merkezi sinir sistemi ve periferik sinir sisteminde bulunur. MSS’de bulunan makroglia hücreleri ; astrositler , oligodendrositler, epandim ve schwann hücreleridir. PSS’de bulunan makroglia hücreleri schwann hücreleri ve satelit hücrelerdir.
Mss’de oligodendrositler , PSS’de bulunan schwann hücrelerinin myelin kılıfını üretir.