Üreme fizyolojisi - Fizyoloji ders notları
1. Üreme fizyolojisi
İnsan eşeyli üreyen bir canlıdır. Dişi bireyin yumurta hücresi ile erkek bireyin spermi arasında döllenme gerçekleşir. Bu hücreler mayoz bölünme ile oluşmaktadır.
Üreme hücresi = gamet
Gametler gametogenez olayı sonucu oluşmaktadır.
İnsan 46 koromozoma sahiptir. Bu 46 kromozomun 2'si cinsiyet kromozomu olarak belirlenmiştir. Yani bir erkeğin kromozom formülü 44+XY iken bir kadının kromozom formülü 44+XX'dir.
Mayaz bölünme ile oluşan gametlerin kromozom formülü spermde 22+X veya 22+Y iken yumurtanın kromozom formülü ise 22+X'dir. Burada şu notu da düşelim, cinsiyeti belirleyen kadın değil erkektir.
Gametogenez oluşunu için hormonlar şarttır. FSH ve LH testis ve ovaryumu uyararak gamet oluşumunu sağlar. Erkekte testesteron, kadında ise progesteron hormonu gonadlar tarafından üretilen cinsiyet hormonudur.
Puberte dönemi : Gonadların üreme çağına eriştiği zaman ilk üreme dönemini ifade eder.
2. Erkek üreme sistemi
erkek üreme sistemini oluşturan yapılar:
1. Testisler
2. Yardımcı bezler
3. Eşey organı (penis)
a. Testisler
Hormon salgılar ve spermleri üretir. Doğumdan hemen önce skrotum kesesine iner. Skrotum kesesi spermlerin sıcaklık dengesi oluşumu konusunda önemlidir.
Testiste sperm üretimi yapılan yer seminifer tüpçükleridir. Seminifer tüpçüklerinde (seminifer tübül) farklı tipte hücreler farklı görevleri yerine getirmektedirler.
Seminifer tübüllerde bulunan hücre tipleri:
1. Sperm ana hücresi : Spermotogenezin gerçekleştiği yerdir.
2. Sertali hücresi : Spermlerin beslenmesi ve korunmasını sağlar. İnhibin adlı hormonu üretir.
3. Leyding hücresi : Testesteronu (androhen) salgılar
Seminifer tübüllerde sperm hareketsizdir.
Spermlerin olgunlaştığı ve depolandığı yer ise epididimistir. Spermler yaklaşık 20 gün burada depolanır. Epididimis daha sonra vaz deferense'ye açılır. Vaz deferense prostat bezine girmeden önce genişleme gösterir ve buraya vaz deferense ampullası denir. Daha sonra üretraya açılır.
b. Yardımcı bezler
1. Prostat bezi : Hafif alkali yapıda sıvı üretir. Spermin diğer bölgelerdeki asitli ortamdan etkilenmemesi için önemlidir. Yapısında pıhtılaşma enzimi bulunur ve döllenmeyi kolaylaştırır.
2. Cowper bezi
3. Seminal kesecikler
Yardımcı bezler seminal sıvıyı (semen) üretirler. Semen, spermin beslenmesini ve korunmasını sağlar.
Spermin izlediği yol
Seminifer tübüller - epididimis - vas deferense - üretra - penis - dış ortam
c. sperm oluşumu - spermotogenez
Spermotogonyum hücresi germ hücresine dönüşür ve sertali hücresinin bulunduğu bökgeye doğru hareket eder. Sertali hücresinde primer spermatosit haline dönüşür . Primer spermatosit mayoz bölünme geçirir, I. Mayoz bölünmede 2 adet sekonder spermatosit meydana gelir. II. Mayoz bölünme sonucu 4 adet spermatid oluşur. Spermatidler farklılaşarak sperme dönüşür.
Bu olay yani spermotogenez yaklaşık 75 gün sürer.
d. Sperm yapısı
Spermatidler farklılaşarak spermleri oluştururlar. Sperm ; baş, kuyruk ve boyun kısımlarından oluşur. Baş kısmında akrozom olarak adlandırılar ve içerisinde lizozom organelş olan bökge vardır. Kuyruk kısmının hareketi ise sperm molalitesi sağlar.
e. Penis
Çiftleşme organı olan penis idrarın atımı ve spermin atımını sağlar.
3. Dişi üreme sistemi
Dişi üreme sistemini oluşturan yapılar:
1. Yumurtalık - ovaryum : Oogenezin gerçekleştiği bölgedir. Östrojen ve progesteron hormonlarını üretir.
2. Yumurta kanalı - fallopi tüpü : döllenmenin gerçekleştiği yerdir. Huniye benzemektedir. Burada bulunan silli hücreler yumurtanın uterusa taşınmasını sağlar.
3. Döl yatağı - uterus : Embriyonun tutunup geliştiği yerdir. Kalın kas tabakasından oluşmuştur. Endometriyum, miyometriyum ve perimetriyum kalın kas tabakasını oluşturur.Embriyonun endometriyum tabakasına gömülmesine implantasyon denir.
4. Döl yatağı ağzı - seviks : Uterusun altında bulunan ve vajinaya açılan bölümdür.
5. Vajina : Uterusun dış ortamla temas kurduğu bölümdür. Doğumun gerçekleşmesi ve döllenmemiş yumurtanın vücut dışına atıldığı yerdir.
a. Yumurta hücresi oluşunu - oogenez
1. Doğum öncesi olgunlaşma evresi : Oogonyumlar mayoz bölünme sırasında profaz I aşamasında dururlar. Yumurtalıklarda folikül hücreleri tarafından korunur.
2. Doğum sonrası olgunlaşma evresi : Doğumdan sonra profaz I'den dinlenme moduna geçilir ve ergenliğe kadar bekletilir. Oluşan hücrelere 1. Oosit denilir. Ergenlik hormonları etkisiyle mayoz I tamamlanır ve sonuç olarak n kromozomlu iki hücre oluşur. Oluşan hücrelerden biri II. Oosit hücresine diğeriise kutup cisimciğine dönüşür. II. Oosit mayoz II sırasında yumurtalıktan dışarıya fallopi tüpüne salınır. Döllenme olmazsa yumurta yapısı bozulur ve vücut dışına atılır.
b. Yumurta hücresi yapısı
Büyük yapıdadır ve hareketsizdir. Etrafında zona pellusida bulunur. Bu yapı aynı türden canlının spermi ile döllenmeyi sağlar.
c. Döllenme
Sperm çekirdeği ile yumurtanın kaynaşması sonucu oluşur ve oluşan hücreye zigot adı verilir. Zigot büyüyüp gelişerek insanı meydana getirir.
d. Menstural döngü - siklus
1. Folikül evresi : 10 - 14 ün
2. Ovulasyon evresi
3. Korpus luteum evresi : 10-14 gün
4. Menstruaston evresi: 3-5 gün
Folikül evresi
FSH hormonu ovaryumdaki folikülleri uyarır ve içerisindeki yumurta hücresi gelişir. Foliküller aynı zamanda östrojen hormonunu da üretir. Östrojen sekonder dişilik karakterleri oluşumunu sağlar.
Ovulasyon evresi
LH hormonu etkisiyle II. Mayozu tamamlanmamış hücre folikülden dışarıya atılır. Fallopi tüpünde döllenme olursa hamilelik başlar, döllenme olmazsa korpus luteum evresine geçilir.
Korpus luteum evresi
Ovulasyon sırasında yırtılan folikül LH hormonu etkisiyle sarı renkli korpus luteuma dönüşür. Korpus luteum az miktar progesteron, çok miktar östrojen salgılar. Progesteron endometriyuma gönülmede rol alır ve plesentadan da salgılanır.
Mensturasyon evresi
Döllenme olmadığı zaman korpus luteum bozulur ve progesteron salgılanmaz. Progesteron salgılanmayınca uterus yapısı bozulur. Döllenmemiş yumurta kanama ile dışarıya atılır.
