Üriner sistem - Systema urinaria
Boşaltımın amacı artık maddeleri vücuttan
uzaklaştırmaktır.
Boşaltıma yardımcı sistemler şunlardır;
·
Deri: Su , nitrojen ve tuzların fazlası terleme ile
atılır.
·
Solunum sistemi: CO2 ve su solunum ile atılır.
·
Sindirim sistemi: Su, bazı tuzlar,Safra
ve sindirim artıkları feces ile vücuttan atılır.
·
Üriner sistem
: Su , Nitrojen, Madensel tuzlar ve ilaçlar idrar yoluyla fazlası atılır.
Vücutta metabolik aktivite sonucunda meydana gelen
atık maddelerin boşaltılmasında, elektrolit ve su dengesinin ayarlamada önemli
rol oynar.
Üriner sistem unsurlar:
·
idrarı kandan süzen 2 tane böbrek (ren)
·
Böbreklerin süzdüğü idrarı mesaneye ileten
üreter (idrar yolu )
·
Bu idrarı içinde biriktiren mesane (vesica
urinaria)
·
mesanede toplanan idrarı da vücuttan dışarı atan
urethra’dan (idrar kanalı) oluşur.
Urethra kadın ve erkekte farklılıklar gösterir.
Böbrekler vücudun metabolik aktivitesi sonucu ortaya çıkan artık ürünler ile fazla suyun organizmadan dışarı atılmasında rol oynar.
II. Böbrek - Ren
·
Böbrekler karın arka duvarında columna
vertebralis’in iki yanında retroperitoneal olarak yerleşmiştir. Koyu
kırmızı renginde ve fasulyeye benzeyen bir organdır.
·
12 cm uzunluğunda,6 cm genişliğinde ve 3 cm
kalınlığındadır.
·
Sağ böbrek (T12-L3 vertebra) karaciğer ile olan
komşuluğu nedeniyle sol böbreğe (T11-L2 vertebra) göre aşağıda yer almaktadır.
Böbreklerin işlevleri:
·
Fazla suyun ve ürenin vücuttan atımı..
·
Tuzların (elektrolitlerin, kloridler, fosfatlar,
sülfatlar, kalsiyum, potasyum, sodyum oksalat) atımı.
·
Bazı ilaçların, toksinlerin ve zararlı
olabilecek kimyasal maddelerin atımı.
·
Kanın pH’sının ayarlamasında yardımcı olmak.
·
Renin salgılamak .
·
Eritrosit yapımında yer almak.
·
İnsülin yıkımında yer alır.
· D vitamini metabolizmasında yer alır.
Böbreklerde idrar oluşurken üç işlem görülür, bunlar:
·
süzme (filtrasyon) : kanın süzüldüğü işlemdir.
·
emilim (absorbsiyon) : su ve elektrotların geri
emilmesidir.
·
salgılama (sekresyon) : ağırlıklı olarak distal
tübülde olan ve glomerulus kılcallarından bowman kapsülüne geçemeyen madderin
geçişidir.
Bu işlevler böbreklerin su, elektrolit ve asit-baz dengesini sağlamasında önemlidir
Filtrasyon, böbreklerin kandan atıkları ve fazla sıvıyı filtreleme işlemidir. Bu işlem, glomerulus adı verilen kılcal damarların duvarlarında gerçekleşir. Kan, glomerulustaki kılcal damarlardan geçerken, içindeki su, elektrolitler ve küçük moleküller, kılcal damarların duvarlarından Bowman kapsülüne süzülür. Filtrasyon işlemi sırasında, kanın yaklaşık %20'si Bowman kapsülüne süzülür.
Absorbsiyon, böbreklerin idrarın bileşimini değiştirerek vücudun ihtiyaç duyduğu maddeleri geri alma işlemidir. Bu işlem, renal tüplerde gerçekleşir. Renal tüp, birkaç farklı bölümden oluşur ve her bölümün kendine özgü geri emilim özellikleri vardır.
- Proksimal tüp, glomerulustan gelen sıvının geri emiliminde en önemli rolü oynar. Bu tüpte, su, elektrolitler, glikoz, amino asitler ve bazı vitaminler geri emilir.
- Henle kulpu, suyun geri emiliminde önemli rol oynar. Henle kulpunun kalın segmenti, suyun geri emilimini sağlar. Henle kulpunun ince segmenti, suyun ve sodyumun geri emilimini sağlar.
- Distal tüp, su, sodyum ve potasyumun geri emiliminde rol oynar.
- Toplayıcı kanallar, idrarın konsantrasyonunu ayarlar. Bu kanallarda, suyun geri emilimi ile idrarın konsantrasyonu artırılabilir.
Sekresyon, böbreklerin idrarın bileşimini değiştirerek vücuda zararlı maddeleri atma işlemidir. Bu işlem, renal tüplerde gerçekleşir. Renal tüp, bazı maddeleri aktif olarak idrarın içine atabilir. Bu maddeler arasında potasyum, hidrojen iyonları ve bazı ilaçlar bulunur.
Filtrasyon, absorbsiyo ve sekresyon olayları, böbreklerin vücuttaki atıkları ve fazla sıvıyı atmasını sağlar. Bu olaylar sayesinde, kan basıncı, elektrolit dengesi ve pH değeri düzenlenir.
Böbreklerin yapısı
Böbreğin iki yüzü vardır, bunlar:
·
Facies anterior
·
Facies posterior
Böbreğin iki tane ucu vardır, bunlar:
·
Extremitas superior
·
Extremitas inferior
Böbreğin
iki tan kenarı vardır, bunlar:
·
Margo lateralis
·
Margo medialis
Böbreği saran yapılar:
·
Yağ doku ( corpus adiposum pararenale )
·
Fascia renalis :
en dışta bulunur ve normal pozisyonda durmasını sağlar.
·
Capsula adiposa : ortada bulunur ve yağ
içerdiğinden mekanik etkilere karşı korur.
· Capsula fibrosa : böbreği dıştan saran yapıdır.
Enine kesit alındığında böbrek yapısı:
1- Cortex renalis: Koyu renkli dış kısımdır. Nefrojen dokudan köken alır, idrar süzen yapıları içinde bulundurur.
İki bölümden oluşur,
bunlar;
·
Capsula fibrosa ile piramit yapıların etrafını
sardığı bölüm.
· Medulla renalis arasında uzanan columna renalis.
2- Medulla renalis: Daha açık renkli kısımdır. Üreter tomurcuğundan köken alır ve toplayıcı kanallardan oluşur. Medulla renalis’i koni şeklinde malpighi piramitlerinden oluşur. Tepe kısmı (papilla renalis) sinüs renalis’e bakarken, taban kısmı (basis pyramidis) ise böbreğin dış kısmına bakar.
Papilla renalis’i oluşturan yapılar:
·
Ductus uriniferi
·
Ductus papillaris
· Bellini kanalları
3- Pelvis
renalis : Tepesinde hilum renalis,
ortasında sinüs renalis ve devamında ise üreter bulunan yapıdır. Orta kısmında
sinus renalis adında boşluk bulunur.
·
Renal pelvis dallanarak calix majör’ları
oluşturur.
· Calix majör dallanarak calix minör’ları oluşturur.
Hilum renale (hilum): Böbreğin orta kısmında bulunan yapıdır.
1. LV hizasında pelvis renalis ureterle birleşir.
Nefron
Nefronlar, glomerulus ve renal tüp olmak üzere iki ana bölümden oluşur.
Glomerulus, böbreğin kan filtre eden kısmıdır. Kan, glomerulustaki kılcal damarlardan geçerken, içindeki su, elektrolitler ve küçük moleküller, kılcal damarların duvarlarından Bowman kapsülüne süzülür. Bu işleme glomerüler filtrasyon denir.
Renal tüp, glomerulustan süzülen sıvıyı idrara dönüştüren kısımdır. Renal tüp, birkaç farklı bölümden oluşur:
- Proksimal tüp, glomerulustan gelen sıvıyı geri emer. Bu işlemde su, elektrolitler, glikoz, amino asitler ve bazı vitaminler geri emilir.
- Henle kulpu, renal tüpün kıvrımlı bir kısmıdır. Henle kulpunun kalın segmenti, suyun geri emilimini sağlar. Henle kulpunun ince segmenti, suyun ve sodyumun geri emilimini sağlar.
- Distal tüp, Henle kulpunun sonunda yer alır. Distal tüp, su, sodyum ve potasyumun geri emilimini sağlar.
- Toplayıcı kanallar, distal tüplerin birleştiği kanallardır. Toplayıcı kanallar, idrarın konsantrasyonunu ayarlar.
- Nefronlar, böbreğin temel işlevlerini yerine getiren organlardır. Nefronlar sayesinde vücuttaki atık maddeler ve fazla sıvı atılır. Ayrıca, böbrekler kan basıncını, elektrolit dengesini ve pH değerini düzenler.
Nefronların işleyişini etkileyen birçok faktör vardır. Bu faktörler arasında kan basıncı, hormonlar ve ilaçlar bulunur. Kan basıncı azalırsa, glomeruluslardaki filtrasyon azalır. Hormonlar, renal tüplerin geri emilim süreçlerini etkileyebilir. İlaçlar, renal tüplerin geçirgenliğini değiştirerek idrarın bileşimini etkileyebilir. Nefronların hasar görmesi, böbrek yetmezliğine yol açabilir.Böbrek yetmezliği, hayatı tehdit eden bir durumdur.
Glomerüler filtrasyon hızı
Glomerül kılcallarında bulunan kanın tübüllere geçiş
aşamasıdır. 1 dakikada geçen sıvı miktarı GFR olarak tanımlanır.
GFR hızı dakikada 120-130 ml’dir.
GFR hızını artıran durumlar:
·
Glomerulus kılcallarındaki geçirgenliğin artması
·
Glomerulus kılcallarındaki hidrostatik basıncın
artması
·
Bowman kapsülü içindeki sıvının basıncının
artması
Böbrekte kanın iletim yolu
(sırasıyla)
1.
aorta
2.
Renal arter : Oksijen, su, üre, tuz, glikoz, vitamin, kan basıcı ,
kan akış hızı ve atık madde renal vene göre fazladır.
3.
İnterlober arter
4.
Arkuat arter
5.
İnterlobuler arter
6.
Aferent arteriol (getirici atardamar) : Su,
glikoz, amino asit, tuz, mineral, üre
, oksijen ve bikabonat efferent arteriole göre fazladır. Albümin , kan hücreleri ve trigliserit ise eşittir.
7.
Glomerül kılcalları
8.
Eferent arteriol (götürücü atardamar)
9.
Peritubüler kapiller ağa
10.İnterlobüler ven
11.Arkuat ven
12.İnterlober ven
13.Renal ven : Karbondioksit
renal artere göre fazladır.
14.Vena cava inferior ( alt ana
toplardamar )
A. renalisler
L1-L2 arasındaki discus intervertebralis seviyesinde
aorta abdominalis’ten ayrılırlar.
Böbreğin hacmine göre daha kalın damarlar olup böbreklerden kısa zamanda daha fazla kanın geçmesini sağlarlar
Hilum renale’de a. segmentalis denen beş dala ayrılır:
·
a.
segmenti superioris
·
a. segmenti anterioris superioris
·
a. segmenti anterioris inferioris
·
a. segmenti inferioris
·
a. segmenti posterioris
A. segmentalis’ten böbrek lobları arasına giren a.
interlobaris’ler ayrılır.
Alt ana toplar damara gelene kadar olan yol:
·
vasa recta
·
vv. interlobulares
·
vv. arcuata
·
vv. interlobares
·
v. renalis
· v. cava inferior
İdrar yolları
Böbreğin süzdüğü idrarı mesaneye taşır. Bu yollar;
·
calix renalis minör
·
calix renalis majör
·
pelvis renalis
·
Üreterden
Ureter böbreğin dışında, diğerleri sinus renalis
içinde bulunur.
İdrar, papilla renalis’ler üzerindeki deliklerden
(foramina papillare) calix renalis minor’lara akar.
Papilla renalis, calix renalis minor içerisine
sokulmuştur.
Calix renalis minorların birkaçı birleşerek calix
renalis major’u oluşturur.
Bunlar da pelvis renalis’e açılır.
Pelvis renalis, kısmen sinus renalis’in içinde, kısmen
de dışında yer alır.
Pelvis renalis 1.lumbal vertebranın spinal çıkıntısı hizasında ureter ile birleşir.
III.
Üreter
Retroperitoneal alandadır. 25-30 cm uzunluğundadır.
Pelvis renalis
Mesane : Pars abdominalis ve Pars
pelvica.
Ureter’in darlıkları
·
başlangıcında (pelvis renalis ile birleştiği
yer)
·
pelvis giriminde (linea terminalis’de iliak
damarları çaprazladığı yerde
·
intramural parça (mesane’ye girdiği yerde)
Üreter’i besleyen esas dallar
·
arteria renalis
·
arteria testicularis – arteria ovarica
·
pars abdominalis aorta’dan gelen dallardır
IV.
Vesica urınarıa - Mesane
Mesane bölümleri:
1- Apex
vesicae : mesanenin sivri kısmı.
2- Cervix
vesicae : apex cesicae ile fundus
vesicae arasındaki bölüm.
3- Fundus
vesicae : 2 üreterin açıldığı taban
kısmı.
4- Corpus vesicae : en alt bölümü. Burada yer alan astium üretrae internum ile üretra çıkmaktadır.
Mesane özellikleri:
·
Mesane idrarın geçici olarak depolandığı bir
kesedir.
·
Mesane içi boş iken pelvis minör içerisinde yer
alırken, dolu olduğu zamanda umbilicus’a kadar yükselmektedir.
·
Çocuklarda ise mesane boşken bile abdomendedir.
6. Yaştan itibaren pelvis majör’e girmeye başlar. Ergenlikten itibaren normal
yerine geçer.
·
symphysis pubica’nın arkasındadır.
·
Erkekte rektum ön tarafındadır.
·
Kadında uterus’un ön tarafındadır.
·
Pubik kemikler ile mesane arasında spatium
retropubicum (Retzius aralığı) bulunur.
· Kadında prostat bezi olmadığı için mesane daha aşağıda yer almaktadır.
·
Mesane maksimum kapasitesi 500 ml iken ortalama
kapasitesi 120-130 ml’dir.
·
Mesane çok dolu iken peritonu delmeden karın ön
duvarından ponksiyon yapılabilir
Mesane yatağı :
·
Pubik kemikler – iki tarafta
·
Rektum - arkada
·
musculus levator ani
· musculus obturatorius internus
V.
Üretra
Mesaneden sonra gelen ve idrarın dışarı atılmasını
sağlayan kadın ve erkekte farklılıklar gösteren uriner sistem organıdır.
15-20 m uzunluğunda
ve 3-12 mm çapındadır.
·
Ostium urethra internum – üretra iç deliği
· Ostium urethra externum – üretranın dışarıya açılan deliği
Urethra masculina – erkek üretrası
Erkekte hem idrar hem de ejekulatın geçtiği ortak bir
yoldur
Erkekte penis sarkık durumda iken urethra iki önemli
eğrilik gösterir. Curvatura infrapubica
ve curvatura prepubica .
Urethra geçtiği yere göre üç kısıma ayrılır,bunlar;
·
Pars prostatica : Urethra’nın en bölümüdür. Prostat bezi
içerisinde yer alır ve ostium urethra internum’dan başlar.
·
Pars membranacea
·
Pars spongiosa urethrae
Urethra masculina : Pars membranacea
En kısa, en az dilate olan ve ostium urethra externum’dan sonraki en dar
parçadır. Yaklaşık 1-1.5 cm
uzunluğundadır. Prostat’tan bulbus
penis’e uzanır.
Diaphragma urogenitale’yi delen bu parça m. sphincter
urethra denen çizgili kas (istemli) demeti ile sarılmıştır.
Pars spongiosa urethrae : Corpus spongiosum penis içerisinde yer
alır.
Pars membranacea’nın son bölümünden başlar tüm corpus
spongiosum penis boyunca devam ederek ostium urethrae externum’da son bulur.
Urethra’nın en uzun (15 cm kadar) parçasıdır.
Üretra’nın glans penis içerisinde yer alan kısmı fossa
navicularis (terminalis) denen bir genişleme gösterir. Bu fossanın arkasında
valvula fossa navicularis urethrae (Guerin plicası) denen bir plica bulunur.
Urethra’nın
seyri boyunca 4 yerde darlık, 3 yerde de genişleme gösterir.
Erkek üretra’sının en dar yerleri
·
Ostium urethra externum
·
Pars membranecea
·
Ostium urethra internum
·
Fossa navicularis’in arka kısmı
Erkek urethra’sının en geniş yerleri
·
Pars prostatica
·
Fossa navicularis
·
Spongioz parçanın başlangıcı (fossa bulbaris)
Erkek urethrasında biri istem dışı m. sphincter vesica
(sphincter urethra intenum) diğeri istemli m. sphincter urethra (sphincter urethra
externum) olmak üzere iki sphincter bulunur.
Musculus sphincter vesica: Mesane boynunu denetler,
düz kas liflerinden oluşmuştur, istemsiz olarak çalışır. Çevresel sinir sistemi
tarafından kontrol edilir.
Musculus sphincter urethra: Membranöz parçayı tamamen
kuşatır. Çizgili kaslardan oluşur, istemli olarak çalışır. Nervus pudendus’un
nervus perinealis dalı ile uyarılır.
Çocuklarda 2-3 yaşlarında istemli olarak kontrol
başlar, çok yaşlılarda da kontrol edilemeyebilir.
Urethra feminina – kadın üretrası
Kadın üretrası 4 cm uzunluğunda 6 mm çapındadır.
Erkek üretrasının prostatik ve membranöz parçasına karşılık gelir.
Sonlandığı yer vestibulum vagina’da; ostium vajina’nın
tam önünde ve clitoris’in yaklaşık 2,5 cm altındadır.
Urethra, vajina’nın ön tarafında bulunur ve alt
tarafından vajina’ya gömülü vaziyette seyir göstererek birlikte diaphragma
urogenitale’den geçerler
Kadın üretrasında da iki sfinkter vardır, bunlar:
·
sphincter urethra internus
·
sphincter urethra externus
Erkekteki sfinkterler ile aynı fonksiyona sahiptirler.
Ancak daha fazla genişleme kabiliyeti nedeniyle kadın üretrası
sonda ve sistoskopi’ye daha müsaittir.
Kadın üretrası kısımları:
·
pars
pelvina
·
pars perinealis
