1. Üriner (boşaltım) sistem
Metabolizma faaliyetleri sonucunda oluşan atıkların vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım, boşaltımda görev alan organların oluşturduğu sisteme ise boşaltım sistemi denir.
Organlar tarafından vücuttan uzaklaştırılan maddeler:
Böbrekler : Üre , su , tuz, kreatin , suda çözünen vitaminler (B ve C vitamini.)
Protein --> Aminoasit --> Amonyak(NH3)
Azotlu boşaltım atıkları
1. Amonyak (NH3) : Vücut için en zehirli boşaltım ürünüdür. Atılması fazla suya neden olduğu için başka maddelere çevirilir.
2. Üre (CH4N2O)
3. Ürik asit (C5H4N4O3)
Bağırsak : Safra sıvısı, billurubin ve su. Ayrıca dışkılama doğrudan boşaltım değildir.
Akciğer : Su buharı (H2O(gaz)) ve karbondioksit(CO2).
Deri : Üre, ürik asit , su, tuz ve karbondioksit.
a. Üriner sistem unsurları
1. Böbrekler
2. Üreter
3. Mesane (idrar kesesi)
4. Üretra
2. Böbrek
Böbrek, periton boşluk dışında ve karın arka tarafında yer alır. Yetişkin insan böbreği yumru şeklindedir ve 150 gramdır.
Böbrekler kapsül ile çevrilidirler ve bağ doku ile adipoz doku tarafından sabit kalması sağlanmaktadır.
Böbrekler medulla (renal medulla)ve korteks (renal korteks) kısımlarından oluşur.
Renal medulla koni şekline benzeyen yapı ve hilum adında çukur yapılar bulunur. Renal korteks ise granüler görünümdedir ve medullayı sarar.
Sağ böbrek sol böbreğe göre daha aşağıda yer almaktadır. Sol böbrek karaciğer ile temas etmektedir.
Böbreklere kan getiren damara renal arter, böbrekten çıkan damara ise renal ven denir.
Böbrekte üreterin üst kısmını oluşturan pelvis bulunmaktadır. Pelvis , pelvis majör ve pelvis minör birleşmesiyle oluşmaktadır.
a. Böbreğin görevleri
1. İdrarı oluşturur (günde ortalama 2,5 L idrar üretir) ve metabolik atıkları vücuttan uzaklaştırır.
2. Eritropoietin hormonu salgılar (eritropoietin alyuvar yapımını uyaran hormondur ve %90'ı böbreklerde üretilir.)
3. Kanın asit baz dengesini düzenler.
4. Kanı temizler, zaralı üreyi vücuttan uzaklaştırır.
5. Renin hormonu ile kan basıncını ayarlar ( kan basıncı düşerse böbrekte bulunan jukstaglomerüler hücreler renin hormonunu üretir. Renin hormonu hem anjiyotensin II ile kan basıncını artırır, hem de aldesteron üretimini sağlar.)
renin --> anjiyotensin I --> anjiyotensin II
6. Su ve mineral dengesini korur (D vitaminini aktifleştirerek kalsiyum absorbsiyonunu sağlar.)
b. Nefron - böbreğin işlevsel birimi
Bir böbrekte yaklaşık 1 milyon adet bulunan, yenilenemeyen ve böbreğin işlevsel birimi olarak adlandırılan nefronlar bulunur. İdrarın oluşunu burada gerçekleşir. Kılcal damarlardan tübüllere geçen kandan idrar üretimi gerçekleştirilir.
c. Nefron yapısı
1. Malpighi cisimciği (glomerül kapilleri ve bowman kapsülü)
2. Nefron kanalı (proksima tüp, distal tüp ve henle kulpu)
d. Nefron bölümleri (sırasıyla)
1. Bowman kapsülü ( glomerül kapillerini sarar )
2. Proksimal tübül
3. Henle kulbu
4. Makula densa
5. Distal tübül
6. Birleştirici tübül
7. Kortikal toplayıcı tübül
8. Toplama kanalları
e. Nefronda gerçekleşen olaylar - idrar oluşumu
1. Süzülme (Filtrasyon)
2. Geri emilim (reabsorpsiyon) : Vücudun ihtiyaç duyduğu su ve elektrolitlerin geri emilimi sağlanır. Difyon, osmoz veya aktif taşıma ile gerçekleşmektedir. Böbrekte en fazla miktarda geri emilecek madde için transport maksimum tanımı yapılır.
3. Salgılama (sekresyon) = aktif boşaltım : Ağırlıklı olarak distal tübülde gerçekleşen olaydır. Glomerulustan bowman kapsülüne geçemeyen (H+,K+, NH4+, NH3, antibiyotik ve atık maddeler.) nefron kanallarına verilmesidir. Geri emilim ile ters yönde gerçekleşir.
f. Böbrekte kanın iletim yolu (sırasıyla)
1. Renal arter : Oksijen, su, üre, tuz, glikoz, vitamin, kan basıcı , kan akış hızı ve atık madde renal vene göre fazladır.
2. İnterlober arter
3. Arkuat arter
4. İnterlobuler arter
5. Aferent arteriol (getirici atardamar) : Su, glikoz, amino asit, tuz, mineral, üre , oksijen ve bikabonat efferent arteriole göre fazladır. Albümin , kan hücreleri ve trigliserit ise eşittir.
6. Glomerül kılcalları
7. Eferent arteriol (götürücü atardamar)
8. Peritubüler kapiller ağa
9. İnterlobüler ven
10. Arkuat ven
11. İnterlober ven
12. Renal ven : Karbondioksit renal artere göre fazladır.
13. Vena cava inferior ( alt ana toplardamar )
g. Glomerül kılcalları
Bowman kapsülü içinde bulunan atardamarı yumağıdır. Getirici atardamar ve götürücü atardamar arasında bulunur.
Kan basıncı doku kılcallarında bulunan kılcallara göre fazladır ve kan basıncı her yerinde aynıdır. Madde geçişi tek yönlüdür.
İdrar oluşumunda süzülme burada gerçekleşir ve glomerül filtrasyon hızı (GFH) kavramı bulunmaktadır.
h. Bowman kapsülü
Nefronun başlangıç kısmını oluşturur ve glomerül kılcalını sarar. Glomerül kılcalları viseral ve pariyetal tabakadan oluşmuştur. Visseral tabaka büyük maddelerşn geçişini engelleyen podosit adında çıkıntılar içermektedir.
i. Proksimal tübül
Tek katlı kübik epitelden oluşmuştur ve mikrovillusları bulunmaktadır. Mikrovilluslar tıpkı ince bağırsaktaki gibi emilim yüzeyini artırır.
Proksimal tübülde geri emilim
Burada tuz ve suyun büyük çoğunluğu geri emilir.
j. Henle kulbu
Proksimal tübülden sonra gelen ve medullada bulunan kısımdır. İnen kol ve çıkan koldan oluşur.
Çıkan kolun son kısmında makula densa bulunur.
Henle kulbunda geri emilim
İnen kol suya geçirgendir, iyonlara geçirgen değildir. Çıkan kol ise daha incedir ve iyonlara geçirgendir (sodyum ve klorür), suya geçirgen değildir.
k. Distal tübül
Henle kulbundan sonra bulunan İdrar toplama kanallarına bağlanan kısımdır. Öz bölgesi piramit şeklinde yapıları oluşturur.
Distal tübülde geri emilim
Sodyum, klor, bikarbonat ve su geri emilir. Burada bulunan ADH hormonu reseptörleri ile suyun o anki emilimi belirlenmektedir. Distal tübülde üre geri emilimi olmadığı için üre yoğunluğu artmaktadır.
l. Toplayıcı kanallar
Distal tübüller birleşerek toplayıcı kanalları oluşturur. Böbrekte filyasyona uğrayan sıvının idrar adını aldığı yer minör kalikstir. Toplayıcı kanallar ADH ve akuaporinler etkisiyle su geri emilimi gerçekleşir. Ayrıca medüller toplayıcı kanallar da suyun geri emiliminde etkilidir.
m. Böbrekte emilim oranları
1. Sağlıklı insanın idrarında glikoz ve aminoasit olmaz. İdrarda glikoz olması durumunda diyanet teşhisi konulmaktadır.
2. Üre: %50'si geri emilir %50'si atılır
üre miktarı : Üreter > böbrek atar damarı > böbrek toplar damarı
3. Sodyum :%99'u geri emilir %1'i atılır.
4. Su: %99'u geri emilir %1'i atılır
5. Kreatin: %100'ü atılır.
n. İdrarda ne bulunur (organik + inorganik)
1. Üre
2. Ürik asit
3. Su
4. Kreatin
5. Kalsiyum
6. Potasyum
7. Sodyum
8. Klor
9. Amonyak
10. Fosfat
3. Üreter
Yaklaşık 25 cm uzunluğunda bulunan ve 3 tabakalı tübüler organdır. İdrar mesaneye peristaltik hareketler ile geçmektedir.
4. Mesane
Pelvik boşluğunda bulunan ve böbrekten alınan idrarın toplandığı organdır. İçi boştur ve düz kasın (detrusor kas) da bulunduğu 3 tabakadan oluşmaktadır. Erkek ve kadınlarda mesane konumu farklıdır. Erkeklerde mesane daha yukarıda bulunmaktadır. Mesane boşken iç basıncı sıfırdır, mesane doldukta iç basınç artar.
5. Üretra
İdrarın dışarıya atılmasını sağlayan bir kanaldır.
a. Üretrayı oluşturan kaslar
1. Eksternal üretra
2. İnternal üretra - destrusor kas
Görevi boşaltım sisteminde erkek ve kadında aynıdır. Üreme sisteminde erkek üretrası da görev almaktadur.
6. Üriner sistem rahatsızlıkları
1. Nefrit : Nefron iltehabıdır (glomerülonefrit veya pyelonefrit.)
2. Üremi : Kanda üre ve ürik asit artması sonucu oluşur.
3. Böbrek taşı (renal kalkuli) : Böbrek içinde mineral birikimi sonucu oluşur.
4. Böbrek yetmezliği : Böbreklerin fonksiyonlarını yerine getirememesi.
5. Gut : Vücutta ürik asit birikimi sonucu oluşur.
6. Sistit (cystisis) : Mesane iltehabı.
7. İnkontinens : İdrar tutamama .
