İslamiyet öncesinde hükümdarın görevleri;
İslamiyet öncesinde Türk devletlerinde hükümdarın görevleri, devleti yönetmek ve halkını korumak olarak özetlenebilir. Hükümdar, devleti yönetme yetkisini Gök Tanrı'dan alır ve yaptığı tüm işlerden de Gök Tanrı'ya karşı sorumludur. Bu nedenle, hükümdarın görevlerini yerine getirirken Gök Tanrı'nın kanunlarına ve töreye uyması gerekir.
İslamiyet öncesinde hükümdarın görevlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Orduya komuta etmek: Hükümdar, devletin ordusunun baş komutanıydı. Savaş zamanında ordunun başına geçerek düşmana karşı mücadele ederdi.
- Töreyi uygulamak: Töre, Türklerin ortak yasalarıydı. Hükümdar, töreyi uygulamaktan ve halkının töreye uymasını sağlamaktan sorumluydu.
- Adaleti sağlamak: Hükümdar, halkının adaletli bir şekilde yönetilmesini sağlamalıydı. Bu nedenle, her türlü suç ve kabahatin cezasının verilmesini sağlardı.
- Halkını korumak: Hükümdar, halkının can, mal ve ırz güvenliğini korumakla yükümlüydü. Bu nedenle, düşman saldırılarına karşı halkı korumak için gerekli önlemleri alırdı.
- Toy düzenlemek: Toy, Türklerin en önemli dini ve sosyal toplantılarından biriydi. Hükümdar, her yıl toy düzenleyerek halkının bir araya gelmesini sağlardı.
- Kurultaya başkanlık etmek: Kurultay, Türklerin en yüksek meclisi idi. Hükümdar, kurultaya başkanlık ederek halkının görüşlerini dinler ve kararlar alırdı.
İslamiyet öncesinde Türk devletlerinde hükümdar, mutlak bir güce sahip değildi. Hükümdarın yetkilerini töre ve Gök Tanrı dini kısıtlardı. Bu nedenle, hükümdar, halkının çıkarlarını gözeterek devleti yönetmek zorundaydı.
İslamiyet öncesinde yönetenlerin kullandığı ünvanlar;
İslamiyet öncesinde Türk devletlerinde hükümdarların kullandığı ünvanlar, zamana ve devlete göre değişiklik göstermiştir. Ancak, genel olarak şu ünvanlar kullanılmıştır:
- Han
- Hakan
- Kağan: Türk devletlerinde en üst düzey yöneticiye verilen unvandır. "Gökteki güneş gibi tek" anlamına gelir.
- Yabgu: Kağan'ın yardımcısı veya ikinci komutanına verilen unvandır.
- Tanhu: Kağan'ın babasına verilen unvandır.
- Şanyü
- Şad: Kağan'ın oğluna verilen unvandır.
- İlteriş: Birlik ve beraberliği sağlayan hükümdara verilen unvandır.
- İdikut - Uygurlarda hükümdar,
- İlteber
- Alpagu: Savaşta büyük başarılar gösteren hükümdara verilen unvandır.
- Tarkan: Savaşta başarılı olan komutanlara verilen unvandır.
- Bilge: Bilgili ve erdemli hükümdara verilen unvandır.
islamiyet öncesinde hükümdarın sembolleri;
- Otağ - Çadır,
- Örgin - Taht,
- Toy - Ziyafet,
- Yarlığ - Kağanın emri yada buyruğu,
- Kılıç,
- Yay,
- Nevbet - Davul,
- Berge - Kamçı,
- Kama - Bıçak,
- Kotuz - Sorguç,
- Kur - Kemer,
- Tuğ - Sancak,
- Sorguç - Kotuz,
- Ordu,
- Bayrak
İslamiyet öncesi Türk toplumlarında ok bir hükümdarlık sembolü değildir.
Devlet görevlileri ve bugünki karşılıkları;
- Han, Hakan veya Kağan - Hükümdar,
- Hatun - Hükümdarın eşi,
- Yabgu - Devletin batı kısmını yöneten hükümdar kardeşi,
- Ayuki - Kabine,
- Ayguci - Vezir ve kabinenin başı
- Erkin - Yüksek devlet memuru,
- Tilmaç - Tercüman,
- Bitikçi - Yazışmalardan sorumlu kişi,
- Keneşçi - Danışman,
- Toygun - Meclis üyesi,
- Nazır - Bakan,
- Buyruk - Bakan,
- Tutuk - Askeri Vali,
- Tudun - Vergi memuru,
- Ağılığ - Hazineden sorumlu kişi,
- Subaşı - Oğuzlarda komutan ünvanı,
- Apa - Sivil yönetici,
- Tiğin - Hükümdarın oğlu,
- Şad - Hanedan üyesi komutan,
- İnanç veya ataman - tiğinlerin eğitimlerinden sorumlu kişi,
- Yargu - Yüksek mahkeme,
- Yargucı - Hakim,
- Bitigci veyaTamgacı - Yazıcı,
- Otacı - Hekim,
- Böri - Köktürklerde Kağan anlamına gelir,
- Bedizci - Ressam,
- Bahşi - Öğretmen,
Gök tanrı ve Kut anlayışı
İslamiyet öncesinde Türk devletlerinde, hükümdarların devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı. Bu inanca kut anlayışı denir. Kut, Tanrı'nın verdiği kutsal güç veya kudret anlamına gelir. Kut sahibi olan kişi, başarılı bir hükümdar olur ve devleti refah içinde yönetir.
İslamiyet öncesinde Türk devletlerinde, hükümdarların devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı. Bu inanca kut anlayışı denir. Kut, Tanrı'nın verdiği kutsal güç veya kudret anlamına gelir. Kut sahibi olan kişi, başarılı bir hükümdar olur ve devleti refah içinde yönetir.
Gök tanrı tarafından verilen hükümdarlık alametleri;
- kut : Bu anlayışa göre hükümdarlık Gök Tanrı tarafından verilmiş siyasi bir güçtür. Hanedan üyeleri devlet malına ortaktır ve hükümdarlık babadan oğla geçmektedir.
- küç - Güç: Hükümdar ve ailesine doğuştan verilmiş askeri yetenek anlayışına denir.
- ülüş - Pay Hükümdar ve ailesine doğuştan verilmiş ekonomik güçtür.
